آریا جوان - خراسان / برای بسیاری، نوجوانان امروزی نسلی بازیگوش و غرق در فضای مجازی هستند؛ اما استقبال هرساله آنها از اعتکاف دانشآموزی این تصویر کلیشهای را به چالش میکشد
این چند سال، هر بار صحبت از نسل «زِد» و «آلفا» شده، یک برچسب خیلی زود به آنها زدهایم: «نسل گسسته از ارزشها». نسلی که ظاهرش فرق دارد، لحنش خودمانیتر است و سوالاتش گاهی بیپرده و صریح. اما واقعیت این است که استقبال پرشور دانشآموزان از اعتکاف، بهخصوص در سالهای اخیر، این تصویر کلیشهای را به چالش میکشد چراکه اغلب ما ظاهر این نسل را با هسته ارزش هایش اشتباه گرفتهایم. لباس، سلیقه موسیقی یا ادبیات گفتاری عوض شده، اما نیاز به معنا، جمعبودن و تجربه درونی هنوز پابرجاست. نوجوان امروز اگر هم با زبان گذشته حرف نمیزند، همچنان با همان دغدغههای ریشهدار زندگی میکند. برای این نسل، دین یک «تجربه زیسته» است که باید از عمق وجود لمسش کرد، نه فهرستی از تکالیف خشک. برای همین وقتی اعتکاف دانشآموزی هویت این نسل را بهخودش میگیرد از آن استقبال میشود و تصویر کلیشهای از بچههای دهه هشتاد و نودی را به چالش میکشد.
اعتکاف، فرصت توجه درونی برای نوجوانان
نوجوان امروز در جهانی زندگی میکند که بیوقفه در حال صدا تولید کردن است؛ اعلانها، پیامها، ویدئوهای کوتاه، مقایسه دایمی و فشار دیدهشدن. پشت این ظاهر همیشه آنلاین، یک خستگی عمیق پنهان شده؛ خستگیای که کمتر دربارهاش حرف زده میشود. اعتکاف، برای این نسل، پاسخی ناخواسته اما دقیق به همین وضعیت است. سه روز مکث در دل شتاب. سه روزی که در آن «قطع اتصال» معنای منفی ندارد و سکوت بدل میشود به یک تجربه کمیاب. نوجوانان در اعتکاف، نه از دنیا فرار میکنند و نه قصد انزوا دارد؛ آنها دنبال تنظیم دوباره نسبتشان با جهان و لمس زندگی از زاویه ارتباط قوی با خدا هستند. جمعبودن، همسنوسالبودن، شریکشدن در یک تجربه معنوی، به آنها حس امنیت و تعلق میدهد؛ چیزی که در زیست پراکنده آنلاین کمتر پیدا میشود. اعتکاف، اگر درست فهم و اجرا شود، به نوجوان کمک میکند بدون فشار، بدون قضاوت و بدون نمایش، چند روزی کنار خودش بنشیند. در این نگاه اعتکاف هم یک برنامه آیینی است هم فرصت ترمیم جهان یک نوجوان و مواجهه بهتر با خودش. فرصتی که درست وسط زندگی دیجیتال، به نوجوان اجازه میدهد دوباره نفس بکشد.
بازار ![]()
راز جذابیت اعتکاف دانشآموزی
یکی از مهمترین دلایل استقبال دانشآموزان از اعتکاف، علاوه بر اهمیت و ارزش اصل آیین در فرم اجرای آن است. اعتکاف وقتی برای نوجوان جذاب میشود که از قالبهای قبلی فاصله بگیرد و به یک تجربه انسانی و قابل لمس تبدیل شود. برنامههایی که حول گفتوگو میچرخند، جمعهای همسنوسال، عوامل اجرایی که بیشترشان نوجوان هستند و همه با عشق و علاقه کارها را انجام میدهند؛ این روند به نوجوان این پیام را میدهد که دیده میشود، نه اینکه فقط مخاطب یک برنامه از پیشطراحیشده باشد. برای نسل امروز، احساس داشتن انتخاب بسیار کلیدی است. نوجوان باید حس کند خودش خواسته بیاید، نه اینکه آورده شده. از سوی دیگر، مشوقهای سادهای مثل ثبتنام متمرکز، موجه شدن غیبتها و حذف امتحان در ایام اعتکاف، نقش مهمی در آرامش ذهنی دانشآموز دارد که حین اعتکاف ذهنش درگیر درس و... نباشد. این تصمیمها پیام روشنی به نوجوان میدهد: «معنویت تو جدی گرفته شده و به رسمیت شناخته میشود.» البته این موفقیت زمانی ماندگار است که مراقب باشیم فضا به سمت برنامههای فرسایشی یا اشکالی از بهرهبرداریها که برای نوجوانان دافعه دارد نرود؛ چون نوجوان بیش از هر چیز به صداقت، سادگی و معنا واکنش نشان میدهد، نه به شعار.
وقتی محتوا میماند و زبان تغییر میکند
یکی از نوجوانان فعال در خدمترسانی به همسنوسالانش در اعتکاف دانشآموزی تعریف میکرد که به آنهایی که قرار است در امور اجرایی فعال باشند تاکید شده لباسهای شاد بپوشند، برخورد مثبت داشته باشند و... همین نشان میدهد آنچه در اعتکاف دانشآموزی دیده میشود، نه یک امر جدید و مقطعی، بلکه نشانهای از تداوم ارزشها در قالبی تازه و کارآمد برای نوجوانی است که دنیا را متنوعتر از نسلهای قبل شناخته و برای همین جذب و حفظش مهارت و ذوق بیشتری میطلبد. اما این تفاوت در فرم است، وگرنه همین نسل به دفعات نشان داد اگرچه زبان متفاوتی دارد، اما همچنان با مفاهیمی مثل توکل، خلوت با خدا، جمع مؤمنانه و معناجویی ارتباط برقرار میکند. نسلهای جدید کمتر با نصیحت مستقیم و روایتهای کلی ارتباط میگیرند؛ آنها معنا را در تجربه شخصی، گفتوگو و مشاهده رفتار صادقانه کشف میکنند. به همین دلیل، وقتی نوجوان در اعتکاف، ایمان را در فضای همدلانه، ساده و واقعی لمس میکند، آن را پس نمیزند چون تجربه زیسته دینی برایش لمس شده و انتخابی است. اعتکاف دانشآموزی نشان میدهد هویت ایرانیاسلامی، اگر بهروز و هوشمندانه بازنمایی شود، همچنان توان جذب دارد و در صورت اقدام درست شکاف نسلی نهتنها عمیقتر نمیشود، بلکه به نقطه گفتوگو و پیوند تبدیل خواهد شد.
بازنگری در نسبت ما با نوجوان
هرچند مهمترین دستاورد اعتکاف دانشآموزی برای خود نوجوانان میتواند حضور در این آیین معنوی باشد، اما برای جامعه، والدین و سیاستگذاران فرهنگی دستاورد این برنامه اصلاح تصویری است که از نوجوان امروز به ما نشان میدهد. نوجوانی که بخش عمدهای از جامعه آماریاش برخلاف تصور رایج، نه بیدغدغه است و نه بینیاز از معنا، بلکه اگر فضای درست ببیند، به شکل فراگیری خودش راه اتصال را پیدا میکند. اعتکاف نشان میدهد فاصلهای که از آن حرف میزنیم، شاید در بسیاری از مواقع بیش از آنکه شکاف ارزشی باشد، شکاف در فهم و فرم است. این تجربه جمعی به ما یادآوری میکند که نسل جدید نیاز به اعتماد دارد، نه کنترل؛ به شنیدهشدن، نه صرفاً هدایتشدن، به تعامل و مشارکت نه مصرف بستههای آماده شده از سوی بزرگ ترها. وقتی نوجوان حس میکند با او صادقانه مواجه شدهاند، معنویت برایش به یک انتخاب درونی بدل میشود، نه یک اجبار بیرونی. در چنین شرایطی، دین میتواند در زیست روزمره نوجوان جا باز کند و به بخشی از هویت در حال شکلگیریاش تبدیل شود.