آریا جوان - خراسان / آمار جالب منتشرشده در مجله اکونومیست نشان می‌دهد که سالمندان جهان بیشتر از جوانان به اینترنت وابسته شدند؛ چرا این مسئله خطرناک است؟
سال‌ها بود که جوانان را به‌خاطر استفاده زیاد از فضای مجازی در طول روز سرزنش می‌کردیم، اما حالا آمارها نشان می‌دهد ورق برگشته است. سالمندان، این نسل خاکستریِ آرام، بیش از جوانان به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی وابسته شده‌اند. آمار جالب منتشر شده در مجله اکونومیست نشان می‌دهد که سالمندان جهان در دوی ماراتن استفاده از شبکه‌های‌اجتماعی و اینترنت، از جوانان پیشی گرفته‌اند. در نگاه اول شاید این تغییر نشانه‌ای از همراهی آنان با دنیای مدرن باشد، اما در لایه‌های پنهان‌تر، خطری آرام و خزنده وجود دارد که می‌تواند بر سلامت روان و کیفیت زندگی‌شان سایه بیفکند.
1 تنهایی دیجیتالی
یکی از مهم‌ترین دلایل گرایش سالمندان به استفاده زیاد از فضای‌مجازی، احساس تنهایی و انزوا پس از بازنشستگی یا تغییر نقش در خانواده است. ارتباط با فرزندان و نوه‌ها در گروه‌های خانوادگی یا دنبال کردن اخبار و تصاویر در شبکه‌های اجتماعی، در ابتدا نوعی دلگرمی و لذت ارتباطی ایجاد می‌کند. اما وقتی این ارتباط‌های مجازی جای تماس‌های واقعی را می‌گیرند، آرام‌آرام به تنهایی دیجیتالی تبدیل می‌شود. در این حالت، فرد در ظاهر با دیگران در تماس است اما در واقع در دنیایی بی‌صدا و بی‌چهره زندگی می‌کند؛ ارتباطی که نیاز عاطفی را در سطح ارضا می‌کند، اما در عمق، احساس پوچی و بی‌معنایی را افزایش می‌دهد.
بازار ![]()
2 خستگی شناختی
از سوی دیگر، مغز سالمندان که نیازمند نظم، آرامش و ریتم است، با سیلی از اطلاعات، تصاویر و اخبار متناقض در شبکه‌های اجتماعی مواجه می‌شود. این محرک‌های مداوم ذهن را در حالت هشدار نگه می‌دارند و تمرکز، حافظه کوتاه‌مدت و حتی کیفیت خواب را کاهش می‌دهند. روان‌شناسان از این وضعیت با عنوان «خستگی شناختی» یاد می‌کنند؛ حالتی از فرسودگی ذهنی که همراه با اضطراب، بی‌قراری و کاهش انرژی روانی است. چک‌کردن مکرر تلفن همراه، حتی بدون هدف خاص، به‌مرور همان نقشی را ایفا می‌کند که وسواس فکری در ذهن دارد: تکراری بی‌پایان برای آرامشی که هرگز نمی‌رسد.
3 شکل‌گیری اضطراب مقایسه‌ای
در این میان، یکی از آسیب‌های پنهان فضای مجازی برای سالمندان، شکل‌گیری اضطراب مقایسه‌ای است. در شبکه‌های اجتماعی، زندگی دیگران همیشه زیباتر و شادتر به نظر می‌رسد؛ سفری تازه، لباسی نو یا چهره‌ای خندان. برای سالمندانی که ممکن است احساس از دست دادن جایگاه اجتماعی یا توان جسمی داشته باشند، دیدن چنین تصاویری می‌تواند احساس ناکامی و بی‌ارزشی را در آنان تشدید کند. به‌جای تقویت عزت‌نفس، این فضا گاه به آینه‌ای تبدیل می‌شود که فقط کمبودها را بازتاب می‌دهد.
4 فریب خوردن
خطر دیگر، اعتماد بی‌حد و مرز به دنیای مجازی است. بسیاری از سالمندان، به‌دلیل روحیه صادق و تجربه زیستی پیشا‌دیجیتال، بیش از نسل جوان به پیام‌ها و اطلاعات اینترنتی اعتماد می‌کنند. همین ویژگی باعث می‌شود در معرض شایعات، اخبار جعلی یا حتی کلاهبرداری‌های اینترنتی قرار گیرند. این تهدید نه‌تنها مالی، بلکه روانی هم هست؛ زیرا پس از فریب خوردن، احساس بی‌اعتمادی و شرم، زخم عمیقی بر روان آنان بر جای می‌گذارد.
مشکل نه در فناوری، بلکه در نبود مرز و تعادل است
البته، اینترنت اگر به‌درستی و با آگاهی استفاده شود، می‌تواند برای سالمندان فرصتی طلایی برای یادگیری، ارتباط و نشاط باشد. مشکل نه در فناوری، بلکه در نبود مرز و تعادل است. خانواده‌ها و نهادهای اجتماعی باید به‌جای ترساندن یا منع، به سالمندان سواد عاطفی دیجیتال بیاموزند؛ یعنی توانایی استفاده از فضای مجازی بدون گم شدن در آن. در نهایت، همان‌طور که زندگی واقعی نیاز به تعادل دارد، زندگی دیجیتال نیز به مرز نیازمند است. شبکه‌های اجتماعی زمانی مفیدند که پنجره‌ای به جهان باز کنند، نه دیواری میان انسان و زندگی واقعی‌اش. شاید زمان آن رسیده باشد که به سالمندان یادآور شویم: بهترین آنلاین بودن، همان لحظه‌ای است که گوشی را کنار می‌گذارند و با لبخند، به چشمان یک انسان دیگر نگاه می‌کنند.
نویسنده: پرستو عادل‌صدیق | روان‌شناس