چاپ

آریا جوان - باشگاه خبرنگاران / تار و پود‌های رنگین جاجیم چند هزار ساله که کم فروغ و خاموش شده بود با آتش اراده یک بانوی البرزی در آسمان هنر ایران زمین می‌درخشد.

آریا جوان

تار و پود خوش نقش
جاجیم که معادل آن را پلاس معرفی کرده‌اند، یکی از هنرهای تازه به چشم آمده دست‌ساز البرزی‌ها گونه‌ای زیرانداز دورویه است. جاجیم دست‌بافی از پارچه ضخیم ساخته می‌شود که آن را نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا آمیزه‌ای از این دو تشکیل می‌دهد که بیشتر برای روانداز و یا محافظی برای سرما استفاده می‌شود.
مواد اولیه جاجیم پشم و بافت آن شبیه گلیم است با این تفاوت که جاجیم در چهار تخته بافته و پس از بافتن به هم متصل و دوخته می‌شود.
جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌ است.از جاجیم به عنوان زیرانداز، رختخواب پیچ، بسته‌بندی اسباب عشایر، به‌عنوان بالاپوش گرم و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

آریا جوان

جاجیم لغتی آشنا اما خاموش
مهراب رجبی، رئیس بنیاد البرز شناسی می‌گوید: برخی لغت‌نامه نویسان جاجیم را واژه‌ای فارسی دانسته‌اند اما عده‌ای دیگر آن متعلق به زبان ترکی می‌دانند که از دو بخش "جی جی" به معنی زیبا و پر نقش و نگار و "یم" به معنی مال من تشکیل شده‌ است.
او می‌افزاید: اغلب تمام مراحل بافت جاجیم مخصوصاً چله کشی آن در فضای باز و شبیه به چله دوانی قالی‌های فارسی انجام می شده است.
رجبی می‌گوید: جاجیم‌بافی به عنوان یکی از صنایع دستی رایج در بعضی استان‌ها از جمله البرز، مازندران، آذربایجان شرقی، اردبیل، کرمانشاه، کردستان، همدان، لرستان و فارس مطرح بوده که هنر بافندگی آن از دیرباز بین خانواده‌های روستایی و عشایر رواج داشته‌است.
صنعت جاجیم بافی با وجود این عقبه تاریخی و تکثر هنر بافندگی آن در نقاط مختلف کشور، کم کم رو به خاموشی و اغما رفت.
دستان احیاگر بانوی البرزی
فاطمه گودرزی، مدرس جاجیم‌بافی و کارآفرین البرزی می‌گوید: جاجیم البرز را خودم طراحی کردم، هنر جاجیم از دیرباز وجود داشت اما این هنر به دست فراموشی سپرده شده بود و من سعی کردم که این هنر را احیا کنم.
او می‌افزاید: گویا قدمت جاجیم به 6500 سال پیش از میلاد مسیح(ع) بازمی‌گردد اما از سال 1370 به بعد در ایران بافته نمی شد زیرا بسیاری از بافندگان جاجیم سالخورده بودند.
این کارآفرین البرزی می‌گوید: هنر جاجیم به گونه ای است که آن را در حیاط خانه می بافند اما من جاجیم بافی را به روی یک تخته 40 سانتی متری طراحی کردم به طوری که هنرآموزان هم بتوانند چله کشی کنند و در خانه های خود آن را ببافند.
او می‌افزاید: اکنون با کمک اداره میراث فرهنگی جاجیم بافی را در آموزشگاه‌های مختلف استان تدریس می کنم.
گودرزی می‌گوید: شیوع ویروس کرونا بازار فروش جاجیم را کم رونق کرد اما سال‌های گذشته فروش این اثر هنری خیلی خوب بود و معتقدم اگر هنرجویی در این زمینه ورود کند، آثارش روی دستش نمی‌ماند.
او می‌افزاید: مدتی قبل به عنوان کارآفرین نمونه کشور انتخاب شدم و تا کنون این هنر را به حدود 1000نفر آموخته‌ام.

آریا جوان

مشت نمونه خروار
با بررسی سرگذشت جاجیم و قصه احیایش در سرای البرز می‌توان دریافت که همت می‌تواند هزار هنر رو به خاموشی و خاموش دیگر را با چاشنی حمایت‌های مسئول دوباره زنده کند به شرط آن‌که از عزم‌ها جزم باشد و گوش‌های مسئولان دردها را بشنوند و عقل‌ها به دنبال چاره و درمان باشند.
امیدواریم فاطمه گودرزی ها الگوهای بارز جامعه شوند تا بتوانیم با تاسی از آنان روی پاهای خود بایستیم و از هنرهای خاموش پول بسازیم.
گزارشی از دانیال خلج