بزرگنمايي:

آریا جوان - ماده «بیس فنول آ» یک ماده شیمیایی مختل‌کننده غدد درون‌ریز است که از دو مولکول فنول و یک مولکول استون در محیط اسیدی تشکیل می‌شود و یک ترکیب مقاوم و آب‌گریز یا هیدروفوبیک است. این ماده، واحد اصلی پلی کربنات پلاستیکی و اپوکسی رزین است که در حجم زیادی برای تولید ظروف یک‌بارمصرف، بطری‌های نگهداری آب و آب‌معدنی، پوشش‌های داخلی قوطی‌های کنسرو و تجهیزات پزشکی تولید می‌شود. ماده فوق می‌تواند از بدنه بطری‌ها و قوطی‌های مخصوص بسته‌بندی جداشده و وارد آب شود که این آلوده شدن می‌تواند باگذشت زمان و افزایش دما بیشتر شود.
بنا بر گفته متخصصان، بیس فنول آ می‌تواند جایگزین یک سری از هورمون‌ها در بدن شده و نقش آن‌ها را در بدن تقلید کند. مقدار این ماده در بدن انسان پایین است و به‌سرعت از بدن خارج‌شده و دفع می‌شود، اما در نوزادان و کودکان، به دلیل عدم تکامل‌یافتگی مکانیسم سم‌زدایی در بدن آن‌ها، آسیب‌های زیادی را به همراه دارد. توانایی دخالت در سیستم غدد درون‌ریز انسان، موجب افزایش سرطان بیضه و سینه می‌شود. این ماده شیمیایی همچنین موجب کاهش باروری مردان، تغییر جنسیت در جنین نر در دوره تکامل و همچنین موجب ناهنجاری تکاملی جنسی می‌شود.
یک گروه پژوهشی پنج‌نفره از دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز و دانشگاه شهید مدنی آذربایجان به‌منظور بررسی میزان این ماده در آب‌های بسته‌بندی تجاری عرضه‌شده در بازار و همچنین برای یافتن راهی به‌منظور کاهش اثرات منفی آن مطالعه‌ای را انجام داده‌اند.
آن‌ها بدین منظور، از 13 برند مختلف آب بطری شده 5 نمونه را انتخاب کرده و از هر برند، یک نمونه را در روز اول و چهار نمونه دیگر بعد از 30 روز نگهداری در دماهای 5، 15، 25 و 40 درجه سلسیوس مورد آزمایش قرار دادند. آن‌ها همچنین تأثیر فرایند موسوم به ازون‌زنی را بر روی کیفیت این آب‌ها بررسی کردند.
نتایج این بررسی‌ها نشان داد که میزان ماده شیمیایی بیس‌فنول‌آ در آب‌های بطری شده در طول مدت نگهداری و به‌خصوص در دماهای خارج از یخچال افزایش می‌یابد و ازون‌زنی در شرایط بهینه، روش مؤثری در کاهش آن است.
در این خصوص، حمید میرزایی، دانشیار و پژوهشگر گروه بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز و همکارانش می‌گویند: «مقدار بیس‌فنول‌آ در تمام برندها در روز اول در حد مجاز وزارت بهداشت آمریکا یعنی 20 میکروگرم بر لیتر بود. اما با افزایش دمای شرایط نگهداری، مقدار آن در تمام نمونه‌ها افزایش یافت و در دمای 40 درجه سلسیوس مقدار آن در سه برند بیشتر از حد مجاز شد».
به گفته آن‌ها، «بااین‌حال، انجام فرایند ازون زنی در چنین شرایطی، باعث حذف 90 درصد بیس فنول آ موجود در آب شد و از این طریق وضعیت آن را به حالت سالم نزدیک‌تر کرد».
بر اساس اطلاعات ارائه‌شده در این تحقیق، با توجه به این‌که در اکثر نقاط کشور ایران، دمای محیط در ماه‌های گرم سال به بالای 33 درجه سانتی گراد افزایش می‌یابد، اگر آب‌های بطری شده در شرایط محیط و در معرض تابش خورشید قرار گیرند مقدار ماده سمی بیس فنول آ به شرایط مخاطره‌آمیز افزایش خواهد یافت.
بر همین اساس بایستی برای جلوگیری از این اتفاق، علاوه بر کنترل شرایط نگهداری این محصول پرمصرف، از فرایند ازون زنی برای بهبود وضعیت آن کمک گرفت.
نتایج این پژوهش به‌صورت یک مقاله علمی پژوهشی در فصل‌نامه «بهداشت مواد غذایی» وابسته به دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز منتشر شده است.