بزرگنمايي:

آریا جوان - تسنیم / کارگردان مستند "تشییع بزرگ" می‌گوید سوژه این اثر را بارها از پدرش که یکی از خلبانان روز 14 تشییع امام خمینی بوده شنیده و آن را تبدیل به فیلم کرده است.
مستند «تشییع بزرگ» به کارگردانی مصطفی فتاحی روایتی متفاوت از حضور پرشور مردم در بزرگترین بدرقه تاریخ و مراسم تشییع و خاکسپاری پیکر حضرت امام خمینی (ره) است که در روز 14 خرداد 1368 در تهران برگزار شد.
روزی که کم حادثه هم نبود و اتفاقات بسیاری در آن رخ داد. علاوه بر جمعیت میلیونی که برای وداع با امام امت آمده بودند، هجوم مردم، مشکلاتی را برای کامیون حامل پیکر مطهر امام خمینی(ره) به وجود آورد، تا جایی که هلی‌کوپترها وارد میدان شده و پیکر امام را به بهشت زهرا (س) منتقل کردند.
به مناسبت 14 خرداد و سالروز ارتحال امام خمینی گفت‌وگویی با مصطفی فتاحی کارگردان این مستند داریم که در زیر آن را می‌خوانید:
کمی درباره مستند بفرمایید. اتفاقات عجیب و غریبی در روز 14 خرداد 1368 رخ می‌دهد که شما در مستند خود بخشی از آنها را ‌آورده‌اید.
ساخت این مستند از دغدغه شخصی‌ من آغاز شد. سال‌ها ماجرای خلبان‌هایی را شنیده‌ بودم که در روز 14 خرداد عملیات هوایی عجیب و غریبی را تجربه کردند. پدر من که در سال 1397 طی یک پرواز هوایی به شهادت رسید، یکی از همان خلبان‌هایی بود که در روز 14 خرداد برای مأموریتی مهم با هلی‌کوپترهایی در آسمان تهران به پرواز درمی‌آیند. او اتفاقات آن روز را برایم تعریف می‌کرد و همین اتفاق انگیزه‌ای برایم شد تا این مستند را بسازم.
در ابتدا، هدف اصلی این هلی‌کوپترها ترابری افراد مهم و میهمانان خارجی و تصویربرداری هوایی از مراسم تشییع بوده است اما از جایی به بعد به دلیل شرایطی که رخ می‌دهد، مأموریت‌شان عوض می‌شود. آنها از یگان‌های مختلفی آمده بودند که از آن جمله می‌توان به نیروی هوایی ارتش، هوانیروز و کمیته اشاره کرد. البته فرماندهی اصلی هلی‌کوپترها برعهده خلبانان کمیته بوده است.
همانطور که می‌دانید روز تشییع پیکر امام خمینی(ره) به دلیل جمعیت بسیار زیاد مردم، از جایی به بعد، کامیون حامل پیکر دیگر نمی‌تواند به حرکت خود ادامه بدهد و به همین دلیل هلی‌کوپترها وظیفه انتقال پیکر را برعهده می‌گیرند. یکی از هلی‌کوپترها که سفیر هند در آن بوده، او را به مقصد می‌رساند و به سمت محل تجمع مردم و کامیون حامل پیکر امام حرکت می‌کند. در اینجاست که آن پلان تماشایی مبنی بر انتقال پیکر امام خمینی از کامیون به هلی‌کوپتر ضبط و تبدیل به یکی از ماندگارترین صحنه‌های تاریخ ایران می‌شود.
ماجرا به همین‌جا ختم نمی‌شود و بعد از آنکه هلی‌کوپتر خودش را به بهشت زهرا می‌رساند و قصد زمین نشستن دارد، جمعیت زیادی در آنجا هستند و به سختی فرود می‌آید تا پیکر برای دفن منتقل شود. اما در همین زمان، این هلی‌کوپتر زمین‌گیر شده و قادر به پرواز دوباره نیست. برهمین اساس، هلی‌کوپتر دیگری برای کمک به او نزدیک زمین می‌شود. همه این اتفاقات در شرایطی رخ می‌دهد که جمعیت بسیار زیادی روی زمین هستند و هلی‌کوپتر باید با شرایطی سخت فرود بیاید!
پدر من، یکی از همان خلبان‌هایی بود که در روز 14 خرداد برای مأموریتی مهم با هلی‌کوپترهایی در آسمان تهران به پرواز درمی‌آیند. او اتفاقات آن روز را برایم تعریف می‌کرد و همین اتفاق انگیزه‌ای برایم شد تا این مستند را بسازم.
14 خرداد 1368 نزدیک به 40 هلی کوپتر در همان حوالی پرواز می‌کردند. از این نظر شاید بتوان گفت عجیب ترین پرواز هوایی در این روز رقم می‌خورد.
- به نظر شما اگر بخواهیم امروز مستند جدیدی درباره امام خمینی(ره) بسازیم باید سراغ چه سوژه‌ای برویم؟‌
مستند "تشییع بزرگ" در سال 1396 به پایان رسید و تقریباً هر سال از تمام شبکه‌های تلویزیون در سالروز ارتحال امام خمینی(ره) پخش می‌شود. عجیب است که بعد از نزدیک به 6 سال فیلمساز دیگری نیامده زاویه نگاه جدیدی از آن روز را به تصویر بکشد. برای مثال خوب است سراغ خبرنگارانی برویم که در آن روز همراه با پیکر بودند و اخبار این مراسم تشییع را مخابره می‌کردند. حتماً آنها هم حرف‌های شنیدنی دارند که می‌تواند سوژه یک مستند دیگر باشد. به نظرم چه درباره روز ورود امام به کشور و چه درباره روز تشییع ایشان می‌توان مستندهای زیادی ساخت، اما هم‌اکنون شاهد کارهای تکراری هستیم.
- عمده مستندهایی که درباره امام خمینی(ره) ساخته شده است، بیشتر به اطرافیان امام یا اتفاقات پیرامونی ایشان پرداخته‌اند و کمتر مستند پرتره‌ای درباره خود ایشان دیده‌ایم. مثلا مستند «تشییع بزرگ» یا مستند «بانو قدس ایران» که درباره همسر ایشان است، روایت‌هایی از نزدیکان امام خمینی‌اند. شما این موضوع را مثبت ارزیابی می‌کنید؟‌
دلیل این اتفاق به شخصیت بزرگ امام خمینی(ره) برمی‌گردد که ساخت مستند پرتره از ایشان را برای فیلم‌ساز سخت می‌کند. مستندساز باید به کدام جنبه از ابعاد شخصیتی ایشان بپردازد که بتواند روایتی جامع و دقیق از ایشان ارائه بدهد؟ همین موضوع کار را برای ساخت مستند پرتره از امام خمینی(ره) سخت می‌کند. همانطور که در طول این سال‌ها کمتر فیلمی درباره ایشان ساخته شده است.
14 خرداد 1368 نزدیک به 40 هلی کوپتر در همان حوالی پرواز می‌کردند. شاید بتوان گفت عجیب ترین پرواز هوایی در این روز رقم می‌خورد.
برهمین اساس، ساخت مستندهایی درباره اطرافیان امام و اتفاقات مهمی که امام خمینی در آنها نقش داشته انتخاب خوبی است، چرا که کمک می‌کند تا زوایای جدیدی از بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به تصویر کشیده شود.
با این حال، من فکر می‌کنم که سینمای مستند هنوز دِین خود را به امام خمینی(ره) ادا نکرده است. هنوز هم قصه‌های زیادی وجود دارد که تصویری نشده است. به نظرم با پژوهش درست و دقیق بتوان به این سوژه‌ها رسید. برای مثال، در سال‌های اخیر شاهد این هستیم که بسیاری از مردم کشورهای دیگر با اندیشه‌ها و افکار امام خمینی آشنا می‌شوند و درباره ایشان مطلب می‌نویسند. گفت‌وگو با همین افراد می‌تواند سوژه یک مستند جدید درباره امام خمینی(ره) باشد.
از سویی دیگر، زندگی امام(ره) در ترکیه در جریان تبعید ایشان، تاکنون تصویری نشده است. این اتفاق از این جهت مهم است که زندگی در ترکیه، اولین مواجهه امام خمینی(ره) با یک کشور اروپایی است و کنکاش در برخورد امام (ره) با مردم این منطقه حتماً می‌تواند سوژه ساخت یک مستند باشد.
علاوه بر اینها، مدل برخورد امام با خانواده و مراوده عاشقانه ایشان با همسرش که در دست‌نوشته‌های امام(ره) دیده می‌شود، سوژه دیگری برای ساخت مستند است که البته آقای رزاق کریمی به خوبی بخشی از اینها در مستند بانو قدس ایران به تصویر کشید.
- سخن پایانی؟
پیدا کردن آرشیو برای ساخت این مستند بسیار سخت بود. برخی از تصاویر را از خانه آدم‌های عادی گرفتیم و بخشی دیگر را از سازمان صدا و سیما و روایت فتح. در مجموع فکر می‌کنم مستند «تشییع بزرگ» یک فیلم تاریخی اما با احساس است و معتقدم بهترین فیلمی است که تاکنون تولید کرده‌ام. با اینکه جز اولین کارهایم بوده اما آن را به عنوان دوست‌داشتنی‌ترین تجربه‌ام یاد می‌کنم.
من فکر می‌کنم که سینمای مستند هنوز دِین خود را به امام خمینی ادا نکرده است. هنوز هم قصه‌های زیادی وجود دارد که تصویری نشده است. به نظرم با پژوهش درست و دقیق بتوان به این سوژه‌ها رسید.
حماسه‌ای که این خلبان‌ها رقم ردند بسیار شنیدنی است. کار خارق العاده‌ای انجام دادند اما امروز اسمی ازشان نیست. حتماً آنها هم در آن روز حال روحی خوبی نداشتند و ناراحت بودند اما ماموریت‌شان را با موفقیت به پایان می‌رساندند. اگر آنها نبودند، معلوم نبود چه اتفاقی رخ می‌داد، کما اینکه در روز تشییع حاج قاسم که با جمعیت بسیار زیادی برگزار می‌شد، دیدید چه اتفاقاتی رخ داد.